De Nederlandse energiemarkt ondergaat een fundamentele transformatie, gedreven door de toenemende druk op het elektriciteitsnet. Netcongestie, veroorzaakt door snelle elektrificatie en de groei van weersafhankelijke duurzame energiebronnen, dwingt netbeheerders, beleidsmakers en marktpartijen tot een herziening van de traditionele aanpak van energietransport. De kern van deze transformatie is de verschuiving van een systeem gebaseerd op gegarandeerde, continue capaciteit (‘firm’-contracten) naar een model dat flexibiliteit van energiegebruikers beloont en vereist.

Deze briefing synthetiseert de belangrijkste ontwikkelingen en strategische overwegingen voor grootverbruikers. De kernthema’s zijn:

1. Nieuwe Contractvormen: Netbeheerders introduceren een reeks alternatieve transportovereenkomsten die afstappen van 24/7 gegarandeerde capaciteit. Contracten zoals het Volledig Variabel Transportrecht (VVTR) en het Tijdsduurgebonden Transportrecht (TDTR) bieden (extra) netcapaciteit onder voorwaarden, vaak met aanzienlijke tariefkortingen. Collectieve oplossingen zoals Groepstransportovereenkomsten (GTO) en Cable Pooling winnen aan belang.
2. Financiële Prikkels via Nettarieven: Er wordt een structurele herziening van de nettarieven voor grootverbruikers voorbereid. De introductie van tijdsafhankelijke nettarieven, waarbij de kosten voor netgebruik variëren per uur, moet het verschuiven van verbruik naar daluren stimuleren. Dit verhoogt de efficiëntie van het net en kan toekomstige netinvesteringen ter waarde van miljarden euro’s reduceren.
3. Actieve Marktparticipatie is Cruciaal: De rol van de grootverbruiker evolueert van passieve consument naar actieve ‘energie-ondernemer’. Succesvol opereren vereist inzicht in en participatie op kortetermijn-energiemarkten zoals de EPEX SPOT (Day-Ahead en Intraday). Hier kunnen flexibiliteit en overschotten worden verhandeld, kosten worden geoptimaliseerd en onbalansrisico’s worden beheerd.
4. Technologie als Kritische Factor: Technologieën zoals batterijopslag zijn essentieel om flexibiliteit te ontsluiten. Ze stellen bedrijven in staat energie op te slaan tijdens periodes van lage prijzen of lage netbelasting en deze in te zetten of terug te leveren wanneer dit het meest waardevol is. Dit creëert nieuwe verdienmodellen en draagt bij aan netstabiliteit.

De overgang naar een flexibel energiesysteem is complex en vereist aanpassingen in bedrijfsvoering, investeringen in technologie en een actieve, datagedreven benadering van energiemanagement. Voor bedrijven die deze verandering omarmen, liggen er aanzienlijke kansen in kostenbesparing, risicobeheersing en het creëren van nieuwe inkomstenstromen.

——————————————————————————–

1. De Kernuitdaging: Netcongestie en de Noodzaak voor Flexibiliteit

De vraag naar transportcapaciteit op het Nederlandse elektriciteitsnet groeit sneller dan netbeheerders het net kunnen uitbreiden en verzwaren. Deze groei wordt gedreven door verduurzaming, klimaatambities en economische ontwikkelingen. Tegelijkertijd leidt de toename van duurzame, maar niet-regelbare energiebronnen zoals zon en wind tot grotere fluctuaties in het aanbod en het gebruik van het net. Op veel locaties is sprake van transportschaarste, waardoor netbeheerders geen nieuwe standaard (‘firm’) contracten meer kunnen afsluiten die 24/7 de volledige capaciteit garanderen.

De oplossing ligt in het efficiënter benutten van de bestaande infrastructuur door middel van flexibiliteit. Het net is niet continu en overal volledig bezet; naast piekmomenten zijn er daluren met beschikbare capaciteit. Door elektriciteitsverbruik en -opwek te verplaatsen naar deze daluren kan de druk op het net worden verlaagd. Dit vereist een actieve rol van alle netgebruikers, met name grootverbruikers.

2. Nieuwe Contractuele Kaders: Van Gegarandeerd naar Flexibel Transport

Om flexibiliteit te faciliteren en toch (extra) netcapaciteit te kunnen bieden in congestiegebieden, ontwikkelen netbeheerders in samenwerking met de Autoriteit Consument & Markt (ACM) nieuwe contractvormen. Deze kunnen worden onderverdeeld in individuele en collectieve oplossingen.

2.1 Alternatieve Transportrechten (Individueel)

Deze flexibele contracten bieden individuele aansluitingen toegang tot het net onder specifieke voorwaarden of beperkingen. Ze kunnen ook worden gebruikt om een bestaande aansluiting op te plussen.

Contracttype	Omschrijving	Doelgroep	Netbeheerder	Tarief/Vergoeding	Beschikbaarheid
Volledig Variabel Transportrecht (VVTR)	Toegang tot het net totdat er daadwerkelijk congestie optreedt. Netbeheerder communiceert uiterlijk een dag van tevoren de beschikbare capaciteit.	Aanvragers in een congestiegebied.	Landelijk en regionaal.	Circa 50% goedkoper dan standaardtarief.	Verplicht vanaf 1 feb 2025.
Tijdsduurgebonden Transportrecht (TDTR)	Recht op transport voor minimaal 85% van de uren per jaar. Gebruik kan tot 15% van de tijd beperkt worden, met aankondiging een dag vooraf.	Grote verbruikers (>100 MW) direct op het hoogspanningsnet van TenneT.	Alleen TenneT.	Korting tot 65% op nettarieven.	Beschikbaar, overal uiterlijk 1 okt 2025.
Tijdsblokgebonden Transportrecht (TBTR)	Recht op transport binnen vooraf afgesproken vaste tijdsblokken (bv. ’s nachts). Ook bekend als ‘blokstroom’.	Flexibele gebruikers op het regionale net.	Regionale netbeheerders.	Betaling alleen voor de afgesproken blokken.	Beschikbaar vanaf 1 apr 2025.

Het eerste TDTR-contract werd gesloten tussen TenneT en Giga Storage voor diens grootschalige batterijopslag. Manon van Beek, CEO van TenneT, noemde dit “een hele mooie mijlpaal”.

2.2 Congestiemanagement

Congestiemanagement is een mechanisme waarbij een aangeslotene tegen vergoeding capaciteit beschikbaar stelt om congestie te verlichten.

• Capaciteitsbeperkingscontract (CBC): Een overeenkomst waarbij de netbeheerder het vermogen van een aangeslotene tijdelijk mag beperken. Dit kan een verdienmodel zijn voor flexibele bedrijven. Er bestaan individuele varianten (op afroep of in tijdsblokken) en een groepsvariant (Groeps-CBC).
• Redispatch: Flexibiliteit wordt niet via een direct contract, maar via een Congestion Service Provider (CSP) aangeboden op een marktplaats (GOPACS). Dit maakt deelname voor kleinere partijen toegankelijker.
• Verplichte Deelname: Vanwege een tekort aan aangeboden flexibiliteit kunnen netbeheerders aansluitingen vanaf 1 MW verplichten deel te nemen aan congestiemanagement.

2.3 Groepscontractvormen

Deze contracten zijn bedoeld voor groepen bedrijven, bijvoorbeeld op een bedrijventerrein, die samenwerken en flexibiliteit kunnen afstemmen.

Contracttype	Omschrijving	Doelgroep	Status
Groepstransportovereenkomst (GTO)	Een groep grootverbruikers krijgt een gezamenlijke transportcapaciteit die ze onderling verdelen. De groep is samen verantwoordelijk voor overschrijdingen.	Groepen grootverbruikers.	In voorbereiding (ontwerp-codebesluit ACM).
Cable Pooling	Meerdere producenten (bv. zon- en windpark) delen één aansluiting. Efficiënt als productieprofielen elkaar aanvullen.	Producenten en verbruikers (>100 kVA) in elkaars nabijheid.	In werking.
Gesloten Distributie Systemen (GDS)	Een privaat netwerk met één aansluiting op het openbare net. Vereist een ontheffing van de ACM.	Marktpartijen met een privaat net (bv. campussen).	Mogelijk met ontheffing.

2.4 Verkenningen en Experimenten

Netbeheerders en marktpartijen onderzoeken in pilots nieuwe oplossingen. Voorbeelden zijn:

• Groepscapaciteitsovereenkomsten: Een minder complexe vorm dan GTO, waarbij bedrijven hun eigen contract behouden maar een gezamenlijke maximale grens afspreken.
• Energievolumegebonden transportrecht: Een experiment van Liander waarbij een gebruiker recht heeft op een vast volume energie per dag, waarbij de netbeheerder het afnamemoment bepaalt.

3. Financiële Prikkels: De Rol van Tijdsafhankelijke Nettarieven

Om flexibiliteit structureel te stimuleren, werken netbeheerders aan een hervorming van de tariefstructuur voor grootverbruikers: de introductie van tijdsafhankelijke nettarieven. Een onderzoek door CE Delft in opdracht van Netbeheer Nederland analyseert de impact hiervan.

Het Concept: In plaats van een vast tarief, variëren de kosten voor netgebruik per uur, afhankelijk van de verwachte belasting van het net. Uren met hoge belasting (piekuren) worden duurder, uren met lage belasting (daluren) worden goedkoper. Dit geeft een continue financiële prikkel om verbruik te verplaatsen.

Belangrijkste Conclusies van het CE Delft Onderzoek:

1. Hogere Systeemefficiëntie: Tijdsafhankelijke tarieven stimuleren het verplaatsen van elektriciteitsvraag naar dalmomenten. Dit kan de totale vraag tijdens piekmomenten verlagen en daarmee de noodzaak voor toekomstige netverzwaringen reduceren. De flexibilisering van stroomgebruik door grootverbruikers kan de investeringsopgave met €4,5 miljard reduceren.
2. Energiekostensturing is Essentieel: Om te profiteren, moeten bedrijven actief sturen op zowel nettarieven als dynamische elektriciteitsprijzen. Dit kan aanzienlijke kostenvoordelen opleveren (tot 40% in de logistieke sector).
3. Beperkte Kostenverschuiving: De invoering leidt niet tot significante lastenverhogingen voor specifieke groepen. Zonder actieve sturing veranderen de netkosten voor de meeste sectoren met -10% tot +10%. Bedrijven die veel verbruiken tijdens piekuren (bv. 24/7 industrie) zullen meer betalen, terwijl bedrijven die overdag verbruiken (bv. kantoren) minder betalen.
4. Voorkeur voor kWh- en kWmax-varianten: Het onderzoek adviseert te focussen op een tijdsafhankelijk kWh-tarief (prijs per verbruikte eenheid) en/of een tijdsafhankelijk kWmax-tarief (prijs gebaseerd op de gewogen vermogenspiek). Een tijdsafhankelijk kWcontract wordt als te complex ervaren.

Hans-Peter Oskam, Algemeen Directeur van Netbeheer Nederland, stelt: “Elke ondernemer moet een energie-ondernemer worden.”

4. De Energiemarkt in de Praktijk: Handelen op de EPEX SPOT

De European Power Exchange (EPEX SPOT) is de centrale beursvloer voor kortetermijnhandel in elektriciteit in Europa. Ongeveer 60% van alle elektriciteit wordt hier verhandeld. Voor grootverbruikers is participatie op deze markt essentieel om kosten te beheersen en flexibiliteit te valoriseren.

Marktsegmenten:

• Day-Ahead Handel: Via een dagelijkse veiling wordt elektriciteit verhandeld voor levering de volgende dag.
• Intraday Handel: Handel vindt continu plaats tot 5 minuten voor levering. Dit segment is cruciaal om op het laatste moment posities aan te passen aan de werkelijkheid (bv. afwijkingen in weersvoorspelling of vraag) en zo onbalanskosten te vermijden.

Kansen voor Grootverbruikers:

• Kostenbesparing: Door verbruik af te stemmen op de (soms sterk fluctuerende) marktprijzen.
• Flexibiliteit Valoriseren: Bedrijven met flexibele processen of batterijopslag kunnen energie inkopen als de prijzen laag zijn en gebruiken of verkopen als de prijzen hoog zijn.
• Risicobeheer: Via hedging en andere financiële instrumenten kunnen bedrijven zich indekken tegen prijsschommelingen.
• Verkoop van Overschotten: Bedrijven met eigen opwek (bv. zonnepanelen) kunnen overtollige energie verkopen op de EPEX-markt.

5. Beheer van Onbalans: De Consequenties en Kansen

De vraag naar en het aanbod van elektriciteit moeten elke seconde in balans zijn. Wanneer de werkelijkheid afwijkt van de voorspelling, ontstaat onbalans. De landelijke netbeheerder TenneT is verantwoordelijk voor het herstellen van deze balans via de zogenoemde onbalansmarkt.

Werking en Kosten:

• Bij een tekort of overschot aan elektriciteit activeert TenneT flexibel vermogen (op- of afregelen van productie/verbruik) om de balans te herstellen.
• De kosten hiervoor worden via onbalansprijzen doorberekend aan de marktpartij die de onbalans heeft veroorzaakt.
• Deze onbalanskosten vormen een sterke financiële prikkel voor energieleveranciers en grootverbruikers om hun vraag en aanbod zo nauwkeurig mogelijk te voorspellen en te realiseren.

Oorzaken van onbalans zijn onder meer:

• Onvoorspelbaarheid van duurzame energie (zon/wind).
• Onverwachte fluctuaties in de vraag.
• Storingen in productielocaties of het net.

Oplossingen die bijdragen aan balans:

• Batterijopslag: Slaat overschotten op en levert terug bij tekorten.
• Curtailment: Het bewust inperken van opwek bij overproductie.
• Vraagsturing (Demand Response): Het aanpassen van verbruik aan de beschikbaarheid van elektriciteit.

6. Strategische Overwegingen voor Grootverbruikers

De verschuivingen in het energielandschap vereisen een proactieve en strategische benadering van energiemanagement.

Kies de Juiste Contracten: Evalueer de nieuwe, flexibele contractvormen. Een contract dat op het eerste gezicht beperkingen oplegt, kan door de aanzienlijke tariefkortingen en de mogelijkheid om flexibiliteit te gelde te maken, financieel zeer aantrekkelijk zijn.

Ontwikkel een Inkoopstrategie: Gespreid inkopen via verschillende strategieën (bv. GemiddeldeMarktprijs, GelimiteerdeMarktprijs) kan risico’s spreiden en helpen profiteren van lage marktprijzen.

Investeer in Flexibiliteit en Technologie: De businesscase voor investeringen in batterijcontainers, slimme aansturingssoftware en flexibele processen wordt steeds sterker. Ruud Nij, CEO van Giga Storage, geeft aan dat hun batterijen een “echt een belangrijke rol” gaan spelen in het balanceren van het net.

Benut Data-analyse: Real-time data-analyse en geavanceerde prognosetools zijn cruciaal om te anticiperen op marktbewegingen, de eigen energiepositie te optimaliseren en datagedreven beslissingen te nemen.

Verzamelde data waarmee een AI-podcast is gemaakt door Arjan van der Sar van CXTechniek.nl