Het Energiedebat – TK25

De verdeling van de 150 Kamerzetels over de partijen na een verkiezing bepaalt welke coalities een meerderheid kunnen vormen. Programmatische overeenkomsten en belangrijke verschillen tussen partijen zijn cruciaal voor de haalbaarheid van een regering. Op basis van de beschikbare bronnen kan AI de partijen groeperen en potentiële coalities bespreken als de energietransitie het belangrijkste onderwerp zou zijn.

Groepering van Partijen op Kernpunten:

1. Partijen die de energietransitie fundamenteel willen stopzetten of de basis ervan verwerpen:

  • PVV: Wil stoppen met de energietransitie, geen windturbines of zonneparken, bestaande windturbines afbreken, kolen- en gascentrales openhouden en kerncentrales bijbouwen [eerder gesprek]. Zij willen zich terugtrekken uit het Parijsakkoord en de Klimaatwet intrekken [eerder gesprek].
  • Forum voor Democratie (FVD): Gelooft niet in het klimaatprobleem, wil stoppen met kostbare klimaatplannen, de Klimaatwet intrekken en het Parijsakkoord opzeggen. Ze pleiten voor het hervatten van gaswinning in Groningen en het bouwen van tien nieuwe kerncentrales, inclusief onderzoek naar thorium [eerder gesprek, fvd verkiezingsprogramma-2025.pdf]. FVD wil de energiesector nationaliseren en een wettelijk verbod op nieuwe windturbines en afbraak van bestaande parken [fvd verkiezingsprogramma-2025.pdf].

2. Partijen die de energietransitie willen voortzetten, met een focus op kernenergie en/of realisme:

  • VVD: Kiest voor een schone en onafhankelijke economie, versnelling van de energietransitie en ziet kernenergie als een noodzakelijk onderdeel van een robuust en toekomstbestendig energiesysteem. Zij willen de bouw van vier grote kerncentrales versnellen en streven naar de eerste Small Modular Reactor (SMR) vóór 2035 [VVD Verkiezingsprogramma-TK-VVD2025.pdf].
  • Nieuw Sociaal Contract (NSC): Neemt verantwoordelijkheid voor CO2-reductie en ziet kernenergie als onmisbaar, met voorbereidingen voor ten minste vier nieuwe kerncentrales en exploratie van SMR’s [NSC partijprogramma.pdf].
  • CDA: Pleit voor een combinatie van ambitie en realisme in de energietransitie, en committeert zich aan het Klimaatakkoord van Parijs. Ze pleiten voor een mix van duurzame energie en kernenergie, en ondersteunen de ontwikkeling van SMR’s [CDA-Bouwen-op-vertrouwen-concept-verkiezingsprogramma-2025.pdf].
  • SGP: Wil het gebruik van milieubelastende brandstoffen in drie decennia zoveel mogelijk afbouwen, maar zonder wettelijke vastlegging van concrete CO2-reductiedoelen. De SGP pleit voor een brede energiemix, inclusief kernenergie, en is terughoudend ten aanzien van windparken op zee en zonneparken op landbouwgronden [SGP Concept verkiezingsprogramma 2025-2029-website.pdf].
  • BBB: Streeft naar betaalbare duurzame energie en wil de transitie zorgvuldig aanpakken, waarbij fossiele energie niet wordt uitgefaseerd zolang betaalbare alternatieven ontbreken. BBB onderzoekt diverse energiebronnen zoals nucleaire energie en wil netcongestie aanpakken [BBB_VERKIEZINGSPROGRAMMA_NOV2023_Corr5.pdf].

3. Partijen die de energietransitie willen versnellen, met een focus op duurzame bronnen en/of maatschappelijke rechtvaardigheid:

  • GroenLinks-PvdA: Streeft naar een klimaatneutraal Nederland in 2040 en 65% CO2-reductie in 2030. Ze willen fors investeren in wind op zee en zijn tegen kernenergie en houtgestookte biomassacentrales [GL_PVDA Conceptverkiezingsprogramma-GroenLinks-PvdA-2025.pdf].
  • SP: Pleit voor een “supersociale” aanpak en publieke regie op de energievoorziening. De SP is tegen kernenergie en grootschalige CO2-opslag, en wil alle olie- en gasprojecten stopzetten [SP_Concept_Verkiezingsprogramma.pdf].
  • D66: Kiest voor een economie die “bloeit binnen de grenzen van de planeet” en ziet de energietransitie als een kans. D66 investeert in windmolens op zee, zonnepanelen op daken en staat open voor kernenergie voor een stabiel systeem [Concept-verkiezingsprogramma 2025–2030 | D66].
  • Volt: Streeft naar een klimaatneutraal Nederland en EU in 2040. Volt wil direct stoppen met fossiele subsidies, geen nieuwe olie- en gasboringen, en ondersteunt de bouw van kerncentrales (SMR’s) en CO2-opslag als transitiemodel [volt_concept_verkiezingsprogramma_2025.pdf].

Programmatische Overeenkomsten en Verschillen voor Regeringsvorming:

Mogelijke Coalitieblokken:

Blok A: Rechts-Conservatieve Coalitie (bij voldoende zetels voor deze partijen)

  • Samenstelling: PVV, FVD.
  • Overeenkomsten: Beide partijen delen een zeer kritische tot afwijzende houding ten opzichte van de energietransitie en klimaatbeleid. Ze pleiten voor meer fossiele brandstoffen en kernenergie, en een drastische beperking van immigratie. Ook zijn ze uitgesproken kritisch op de Europese Unie en pleiten ze voor het intrekken van internationale verdragen [eerder gesprek, PVV_Programma_Digi_2025.pdf, fvd verkiezingsprogramma-2025.pdf].
  • Grote uitdagingen: De extreme standpunten op meerdere dossiers maken samenwerking met andere partijen zeer moeilijk.

Blok B: Centrumrechts Kabinet met Pragmatische Aanpak

  • Samenstelling: VVD, NSC, BBB, CDA (met mogelijke toevoeging van SGP).
  • Overeenkomsten:
    • Energietransitie: Deze partijen zien kernenergie als een belangrijke, dan wel onmisbare, stabiele energiebron voor de toekomst [VVD, NSC, CDA, SGP, BBB bronnen]. Ze willen netcongestie aanpakken en de energietransitie betaalbaar houden [VVD, NSC, BBB, CDA, SGP bronnen]. Er is ruimte voor duurzame energie, maar met oog voor haalbaarheid en kosten.
    • Woningbouw: Alle partijen pleiten voor het fors verhogen van de woningbouwproductie en het wegnemen van bureaucratische belemmeringen [VVD, NSC, BBB, CDA, SGP bronnen]. Er is aandacht voor zowel sociale als betaalbare huur- en koopwoningen.
    • Migratie: Er is een breed gedeelde wens om de migratiestroom te beheersen en te beperken. Hoewel de mate van strengheid en de manier waarop dit wordt nagestreefd verschilt, willen VVD, NSC, CDA en SGP de instroom verminderen en betere controle aan de grenzen [VVD, NSC, CDA, SGP bronnen].
    • Overheid/Regeldruk: Deze partijen pleiten voor een effectievere, minder bureaucratische overheid die de menselijke maat centraal stelt. Ze willen regeldruk verminderen en meer aandacht voor de regio [VVD, NSC, BBB, CDA, SGP bronnen]. BBB en NSC zijn uitgesproken voor decentralisatie en meer regionale zeggenschap [BBB, NSC bronnen].
  • Grote uitdagingen: Hoewel de SGP op veel economische en migratiepunten kan aansluiten, kunnen hun sociale-ethische standpunten spanning veroorzaken met de meer liberale koers van de VVD en D66. De snelheid van de energietransitie en de aanpak van stikstof kunnen ook discussiepunten zijn, waarbij BBB en SGP mogelijk terughoudender zijn dan VVD of CDA.

Blok C: Progressief Kabinet met Sterke Publieke Regie

  • Samenstelling: GroenLinks-PvdA, SP, D66, Volt.
  • Overeenkomsten:
    • Energietransitie: Een sterke toewijding aan klimaatdoelen en investeringen in duurzame energiebronnen. GroenLinks-PvdA en SP zijn echter tegen kernenergie, terwijl D66 en Volt dit als noodzakelijk onderdeel zien [GL_PVDA, SP, D66, Volt bronnen]. Alle partijen willen investeren in het elektriciteitsnet en isolatie van woningen.
    • Sociale Rechtvaardigheid: Grote nadruk op het bestrijden van ongelijkheid, versterken van publieke voorzieningen (zorg, onderwijs, OV) en een sterker sociaal vangnet [GL_PVDA, SP, D66, Volt bronnen]. SP pleit voor nationalisatie van energie- en warmtebedrijven [SP_Concept_Verkiezingsprogramma.pdf].
    • Woningbouw: Prioriteit voor betaalbare woningen, aanpak van leegstand en speculatie. GL-PvdA, SP, D66 en Volt willen de kostendelersnorm afschaffen en meer overheidsregie op de woningmarkt [GL_PVDA, SP, D66, Volt bronnen].
    • Europa: Over het algemeen pro-Europees, waarbij Volt pleit voor vergaande Europese integratie en zelfs een federale EU [volt_concept_verkiezingsprogramma_2025.pdf].
  • Grote uitdagingen: Het beleid ten aanzien van kernenergie is een significant verschil dat een coalitie tussen deze partijen aanzienlijk kan bemoeilijken. Ook de mate van staatsinterventie (bijvoorbeeld de nationalisatieplannen van de SP) kan frictie geven met de meer liberale accenten van D66 en Volt.

4. Midden-Coalitie (Grote compromissen vereist):

  • Een coalitie die partijen uit verschillende blokken combineert (bijvoorbeeld VVD met D66 of GroenLinks-PvdA, of NSC met GroenLinks-PvdA).
  • Overeenkomsten: Zou kunnen zoeken naar een middenweg op economisch en sociaal gebied, en compromissen moeten sluiten over de aanpak van de energietransitie en migratie.
  • Grote uitdagingen: Fundamentele verschillen over de rol van de overheid (marktwerking versus publieke regie), migratiebeleid en de keuze voor of tegen kernenergie zouden in zo’n coalitie veel frictie opleveren. NSC en BBB pleiten bovendien voor een “regieakkoord” in plaats van een “regeerakkoord” met dichtgetimmerde afspraken, wat ingaat tegen de traditie van brede coalitieakkoorden [BBB_VERKIEZINGSPROGRAMMA_NOV2023_Corr5.pdf, NSC partijprogramma.pdf].

Welke partijen hebben er ‘echt verstand van’?

De bronnen bieden geen onafhankelijk oordeel over welke partijen “echt verstand hebben van” de energietransitie of andere beleidsgebieden. Elke partij presenteert haar eigen programma als realistisch, evenwichtig, toekomstgericht [BBB, 2], gebaseerd op daadkracht [D66, 145], deskundig werk [GL_PVDA, 171], inhoud [NSC, 227] of expertise en kennis [VVD, 503].

Sommige partijen, zoals FVD en BBB, uiten kritiek op de huidige manier van beleidsvorming, met name de doorrekening door het Centraal Planbureau (CPB). FVD stelt dat de doorrekeningssystematiek “grondig mis” is, omdat deze alleen voorstellen binnen “huidige beleidskaders” in overweging neemt en geen “visie voor de lange termijn” toelaat [fvd verkiezingsprogramma-2025.pdf]. BBB bekritiseert dat “verkokerde blik” in plaats van een “brede blik” wordt gehanteerd, en dat dagelijkse zorgen worden weggezet als “onderbuikgevoelens” door politici die denken dat mensen “nergens verstand van heeft” [BBB, 7, 9]. Deze partijen claimen dus een breder of dieper inzicht in de realiteit dan de gangbare methoden van beleidsanalyse.

Andere partijen, zoals GroenLinks-PvdA [GL_PVDA, 170] en SGP [SGP, 400], laten hun programma juist doorrekenen door het CPB om de realistische aard van hun plannen te onderstrepen.

Uiteindelijk positioneert elke partij zich als de meest competente en inzichtelijke partij om de uitdagingen van Nederland aan te gaan, maar de criteria voor “echt verstand” zijn onderwerp van politiek debat.